انتخابات که لويه جرگه؟ (هاري)

انتخابات که لويه جرگه؟

ووټونه راغله پيسه سير پښتو ايمان خرڅېږي
پخوا به جوني خرڅېدلې اوس ځوانان خرڅېږي
ژړا به نه کړم چي غنم جوار ارزان خرڅېږي
پ� �وسکال گوړي خرڅېدلې سږ بيوپاريان خرڅېږي    "غني"

څه موده مخکي، د بېنوا د ويب پاڼي د نظرونو په ب� �خه کي ښاغلي کريم سهاک زما د يوې ليکني "خلاصون او نجات" سره خپله پوره همفکري اعلان کړې وه.  ښاغلي سهاک � �يکي وه: که چيري متحده ايالات ستا تيوري عملي کړي، په افغانستان کي به ضرور مثبت بدلون او ثبات راسي.  ښاغ� �ي سهاک  دغه راز زياته کړې وه: د راتلونکې جمهوري رياست انتخاباتو ته هيڅ اړيتا نسته، ځکه په پخواني انتخاباتو کي ما خپله د کرزي  په گټه فعاليت کړى وو، خو له بده مرغه کرزى" بې کفايته، معامله گر ، او غوړه ما� �"  را وخوت.  هغه زياتوي: انتخابات د پيسو بې ځايه مصروفول دي. سهاک صاحب د نښي مېنځ ويشتلى دى، او په جواب ارزي.

ما غوښتل چي د ښاغلي کريم سهاک څخه د بېنوا ويب ساېټ د نظرنو په برخه کي مننه وکړم، او د هغه د مفکورې سره خپله موافقه سل په سل کي اعلان کړم. خو د نظرنو په برخه کي د خپل جواب په پورته کولو بريالى نه سوم. په همدې لړ کي، له جوابه ورو ورو  همدا ليکنه جوړه سوه.  اساسي وجه يې دا ده چي مسله ډېره مهمه او سياسي ده.  د افغانستان د راتلونکې سره اورگانيک تړاو لري.  تاريخ جوړونکې موضوع ده. که څه هم، انتخابات څه وځنډېدل خو هنگامه يې گرمه ده.

بل پلو، پدې عصر او زمان کي د انتخاباتو سره مخالفت کول،څرگنده  سياسي کم عقلي ښکا� �ي، ځکه يو خو يې لالا غواړي، او بل يې اروپايي اتحاد هم  سخت طرفداره دى.  همدا راز، دکابل په حکومت کي د � �وى لالا  ستر او واړه گوډاگيان يې هم سخت لېواله دي.  د شمال نا مقدسه ملي جبهه يې هم غواړي. طبعا نيم سم او نيم گوډ او ړانده افغان کانديدان هم کمپېن ورته کوي.  هغوى  استدلال کوي چي انتخابات حکومت ته مشروعيت و� �کوي. اساسي قانون د انتخاباتو امر کوي.

  خو واقعيت دا دى چي په افغانستان کي اساسي قانون ندرتآ عملي سوى دى؛ او تېرو انتخاباتو د حکومت مشروعيت او اعتبار لا کمزورى کى. ځکه عامه خلکو  د سر په سترگو ولېدل چي انتخابات جعلي او قلابي وه. ټگي برگي پېرمانه وه.  د امريکا د خوښي جنگسالارانو، بې واکه کانديدانو، او د ديرش کلن ناورين د ښکر ورو متخلفينو کاميابي مسلمه او حتمي وه.  د انتخاباتو په جريان کي،  ووټونه او � �ايي د سياست په ازاد مارکېټ کي تبادله کېدلې.  چنې او  ناندرې وې؛  او يوه ضروري سياسي پروسه ريشخند او م ضحکه  کېدله.   په سپينه ورځ، د ديموکراتيکو  اصولو پر حدودو  باندي تېرى او تجاوز کېدى. 

 په عين حال کي،  د يوه مبصر او سياستوال لپاره د متحده ايالاتو او ناټو له نظر او نيت سره مخالفت ځانم رگي عملياتو ته پاته کېږي. د افغانستان په نننى سياسي کلتور کي د عمومي جريان او  ترهېدلي  سياسي گورم پر خلاف دريځ غوره کول، د يوه سياستوال د پرمختگ لپاره زهر قاتل دي.

خو حقيقت دا دى چي ټول اوسني مشهور کانديدان په ولس کي رېښه او سياسي بېس نلري.  د مخکښو کانديدانو په جمله کي نه ښاغلى ډاکټر اشرف غني، نه ښاغ� �ى علي احمد جلالي، نه ښاغلى رمضان بشر دوست، نه ښاغلى حامد کرزى، او نه هم په سلهاوو  نور کانديدان  نه کم حزب لري  او نه هم  کم محسوس سياسي تشکيلات.  هر يو په يوازى سر  بسته حزب،پوره  ټېم، او هم د � �اتلونکي حکومت مشر او ټولواک دى.  ټول د لوى خان برېتو او سرو سترگو ته گوري. گردو ته د خان له کوره ډوډى � �اځي. او اکثره  د واشنگټن  په ساحه کي د امريکايي مقاماتو  په مينځ کي  د  خپل ځان لپاره  شپه و ورځ په جدي کمپېن لگيا دي.  د دوى  د انتخاباتي کمپېن فوکس د واشنگټن د ښار څو محدوده  وزارتونه او تحقي� �اتي مرکزونه دي او بس. مطلب دا دى چي افغاني ټولنه بلکل هېره سوېده.

د امريکايي او غربي څېړنو په اساس، ت� �ريبا د هېواد  په  ٧٠ فيصده خاوره کي طالبان او نور مسلح داړه ماران دايمي حضور لري.  د افغانستان اکث� �ه لوى ښارونه محاصره دي.  لويي لاري نا امني او خطرناکه دي. امنيت خراب دى.  حکومت او پوليس کمزوري او فاسد دي.  پداسي شرايطو کي د انتخاباتو کول نا ممکن دي.  احيانا که چيري انتخابات وسي، د پخوا په شان به د امريکا په ملاتړ  همدا پېژندل سوي جنگسالاران او بد نامه چارواکي يو ځل بيا انتخاب سي.  ځکه په شمال کي ب� �کل د جنگسالارانو حکم چلېږي. په جنوب کي، مرکزي حکومت د طالبانو له ډاره له کور او دفتره نسي راوتلاى.  په � �رق کي، د امريکا په ملاتړ حضرت علي، حاجي دين محمد، دلته او هلته د حزب اسلامي پاتي شوني، او يو لړ نور پخواني جگړه ماران حاکم دي.  په غرب کي، د ايران په ملاتړ محلي خرڅ سوي ډانگيان حکومت کوي. په داسي شرايطو کي د عادلانه، ازادو، او مشروع انتخاباتو خبري کول ډوکه، فراډ، او  سپېره عوام غولونه ده.

زه د ديم وکراسۍ مخالف نه يم، بلکي باور لرم چي ديموکراسي تر ټولو نورو سياسي نظامونو  ښه او بهتره سيسټم دى. ټول ديموکرايتک او ازاد ملکونه پرمختللي او باثباته دى.  په تاريخ کي هيڅکله د دوو ديموکراسيو تر مينځ جگړه نده پېښه سوې.  ټول ازاد ملکونه د اقتصاد له نظره پرمختللي او اباد دي.  د ديموکراتو ملکونو خلک تعليم يافته، پوه، او شتمن دي.  مينځينۍ طبقه پراخه او غښتلي وي.  حکومت مشروعيت او موثريت لري.  او لنډه داچي  په ديموکراسۍ کي د بني ادمانو نه بېلېدونکي خدايي حقوق  او انساني کرامت خوندي وي.   

 د ١٩ پېړۍ فرانسوى سياسي متفکر او د امريکا د تاريخ مشهور مبصر، الکسېس دي ټوکويل، په خپل  کتاب (١٨٣٥)   " ډيموکراسي په امريکا کي" ليکي: که چيري زموږ د عصر او زمان انسانان د يوه ژور او رشتين تفکر وروسته پدې � �انع سي چي د اجتماعي مساوات او ازادۍ د مفکورې تدريجي او دايمي انکشاف او خورېدل يقينا د انساني ټولنو ماضي او راتلونکى سياسي جهت تشکيلوي، نو همدا کشف او اعتراف به دغه تاريخي بدلون ته يو الهي او مقدس رنگ او کرکټر و� �کي.  فرانسوى سياسي نابغه د انساني ټولنو د سياسي تکامل د نهايي جهت او ادرس په باب  وايي: پدې صورت کي به د ديموکراسۍ د خورېدو مخنيوى د خداى د ارادې سره ډغري وهل وي."

د الکسېس دي ټوکويل لدې حيرانونکي سياسي  اټکل څخه قريب ١٧٠ کله را وروسته، د يوې سروې په اساس، د کال ١٩٧٤  راهيسي  څه د پاسه ٩٠ هېوادونو ديموک� �اسي منلې ده؛ او د يوشتمي پېړۍ د پيلېدو سره سم، د جهان قريب ٦٠ فيصدو  مستقلو هيوادونو ديموکراتيک او ا زاد  نظامونه لرل. د ځينو سياسي تيورسانانو په گومان به بالاخره ټول سياسي نظامونه د ديموکراسۍ په درشل کي ځانونه تسليم کي.

که پخپله سيمه کي هند او پاکستان سره مقايسه کوو. هند د نړۍ د سترو او پوخو ديموکراسيو له جملې څخه دى. اقتصاد يې په حيرانونکې توگه انکشاف کوي.  هند د کمپيوټر او اې ټي د تيکنالوژۍ په نړيوال مرکز بدل سوى دى.  هند ازاد مطبوعات لري او د انگريزي مطبوعاتو سويه يې د غرب سره سيالي کوي.  په مقابل کي، په پاکستان کي يو جنرال کته  او بل سپرېږي.  يوه کودتا لا ځوانه وي چي بله پر وسي.  د پاکستان اقتصاد  ويجاړ، بېکاري  ډېره، او  په شمالي، غربي، او جنوب شرقي برخو کي پراخ قومي او ايتنکي پرابلومونه لري.  په اسلامي ملکونو کي، يوازي ماليزيا او ترکيه ده چي څه ديموکراسي او ازادي پکي مراعاتېږي، او دواړه پرمختل� �ي، با ثباته، او ماډل ملکونه دي. دواړه په اسلامي هېوادونو کي په اقتصادي او سياسي لحاظ سيال او سارى نلر� �.  دغه راز، که چيري غرب او پخوانى شرقي بلاک سره مقايسه سي،  د غرب  پله په هر لحاظ ډېره درنه ده.  � �رقي بلاک  بلکل ختم او ورک سو، خو غربي بلاک خپل قوت او اپيل ساتلى دى.

  په پاي کي، پوښتنه دا ده چي انتخابات که لويه جرگه؟ زما په نظر  د افغانستان اجتماعي، اقتصادي، او سياسي شرايط د ديموکراسۍ او عموم ي انتخاباتو لپاره چمتو ندي. قوي او غښتلې مينځنى طبقه نسته.  ازاد او پرمختللي مطبوعات درک نلرى.  مدني ټولنه ټوکر ټوکر او نامنظمه ده.  بې سوادې عامه ده.  او  تر ټولو خطرناکه دا چي افغانان د يوه ملي سياسي هويت په نشته والي او په تباه کونکو قومي او ايتنکي جنجالونو گرفتاره دي. هيڅ ډول دقيقه احصاييه نسته. حتى نفوس معلوم ندى.  په اقتصادي لحاظ، افغانستان د ملگروملتونو د انکشافي انډيکس په معيارونو کي د نړۍ تر ټولو فقير او غريب هېواد دى. برسېره پر دې مشکلاتو،  افغانستان د حکومت په څرگند کسر او ډفيسټ مبتلا دى.

ب� �خوا، يوازي په جعلي انتخاباتو  مشروعيت او ديموکراسي نه تقويه کېږي. د شوروي اتحاد کمونسټ حزب منظم او پر وخت انتخابات کول، خو پرته له کمونسټانو بل هيڅوک نه انتخابېدل.  په اوزبکستان کي، هر ځل پخوانى کمونسټ ديکتاتور  اسلام کريموف ٩٩ فيصده رايي گټي.  په مصر کي، ښاغلى حسني مبارک د پوليسو او ټگي برگي په زور بار بار  انتخابېږي. د صدام حسين په انتخاباتو کي مخالفانو له ډاره سوڼ نسواى وهلاى.  دغه راز  د طالبانو د سقوط سره سم، په افغانستان کي هم څو ځله جعلي او فراډ  انتخابات وسول، خو د هېواد سياسي مشکل يې حل نه کى.  مطلب مي دا دى چي يوازي انتخابات يوه حکومت ته مشروعيت نه سي ورکولاى. مشروعيت د خلکو عمومي رضايت، اطاعت، احترام، او دفاع ته وايي، نه جعلي او فراډو انتخاباتو ته.  لنډه دا چي تر  قلابي انتخاباتو نه انتخابات � �ېر بهتره دي.   

زه گومان کوم چي د افغانستان د راتلونکي مشر د ټاکلو لپاره د يوې اضطراري لويي ج� �گې راغوښتل تر ټولو عملي او پرکټکل لاره ده. دې لويي جرگې ته بايد داسي استازي وټاکل سي چي يا په خلکو کي بېس و� �ري او يا پاکه سابقه ولري.  په بل عبارت، د ښه شهرت خاوندان وي، او د پخوانيو لويو جرگو د استازو  په شان يې لاسونه د خلکو په وينو ککړ نوي.  غله او داړماران نوي.  همدا لويه جرگه دي د ښاغلي غني، ښاغلي جلالي، او ښاغلي بشر دوست څخه يو د جمهورريس په توگه انتخاب کي؛ او وروسته  دي زما د "خلاصون او نجات" تيوري عملي کړي.  زه يقين لرم چي ډېر ژر به ثبات او سوله ټينگه سي.  طالبان او القاعده به ورک او سټ سي.  اقتصاد به انکشاف او وده وکي، او د افغان ولس کور به يو ځل بيا ښاد او اباد سي.  والسلام.